در ماده ۲۷۶ قانون امور حسبی برای وصیت نامه قابل پذیرش در دادگاه‌ها، پنج نوع وصیت شامل خودنوشت ، وصیت رسمی ، سری پیش‌بینی شده ، وصیت تملیکی و وصیت شفاهی است. طبق ماده ۲۷۸ قانون امورحسبی ، وصیتنامه رسمی ، وصیتی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود، همچنین وصیتنامه خودنوشت وصیتی است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ، روز، ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او رسیده باشد.
وصیتنامه سری وصیتی است که ممکن است به خط موصی یا شخص دیگری باشد که در هر صورت باید به امضای موصی برسد و پس از تنظیم به عنوان امانت در اداره ثبت اسناد یا دفترخانه رسمی که نمایندگان آنها محسوب می‌شوند، سپرده می‌شوند و موصی هر زمان که خواست به ترتیبی که در مورد استرداد امانت مقرر است، آن را مسترد کند.
نکته این است که کسی که سواد ندارد، نمی تواند وصیتنامه سری تنظیم کند، و شخصی که نمی تواند حرف بزند، هرگاه بخواهد وصیت نامه سری تنظیم کند، باید تمام وصیت نامه را به خط خود نوشته و امضا کند و نیز در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیتنامه بنویسد که این برگ وصیتنامه اوست و در این صورت مسئول دفتر باید روی پاکتی که وصیت نامه در آن است، بنویسد که عبارت مزبور را در حضور وی نوشته است.
وصیت نامه سری که قابل اعتراض گذاشتن و تنفیذ (روان و اجرا کردن فرمان) از سوی ورثه می باشد.
وصیتنامه رسمی غیرقابل تغییر می باشد و ورثه نمی‌توانند نسبت به آن اعتراض کنند، اما در رابطه با وصیتنامه سری و وصیتی که خود شخص نوشته است باید گفت که این نوع وصیت‌ها، ورثه می توانند تنفیذ کنند.
در خصوص نحوه رسیدگی به دعوای تنفیذ وصیتنامه و مدارک لازم جهت ارایه قابل ذکر است که : مدارک لازم جهت ارایه دادخواست تنفیذ وصیتنامه شامل :
کپی وصیتنامه ، عنداللزوم شهادت شاهد ها و ارجاع امر به کارشناسی است.
وصیت خودنوشت
قواعد و اصول وصیت نامه خودنوشت
در اصطلاح قانون امور حسبی وصیت نامه خود نوشته وصیتی است که (( تمام آن به خط وصیت کننده نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط خود وصی بوده و به امضاء او رسیده باشد )) .
شرایط تنظیم وصیت نامه
از مفاد ماده ۲۷۸ ق.ا.ج. بر می آید که وصیت نامه خودنوشت باید سه شرط را داشته باشد :
الف) نوشته شدن به خط خود وصیت کننده
ب) داشتن تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی
ج) درج امضا و اثر انگشت در وصیتنامه
اعتبار وصیت نامه خودنوشت
وصیت نامه خودنوشت سند عادی است . وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار می گیرند می توانند در اصالت سند تردید کنند. در این صورت بر عهده موصی له است که انتصاب وصیت نامه را به شخص موصی اثبات کند و در این راه تابع قواعد عمومی است.
درصورتی که اصالت وصیت نامه ثابت شده است و به درستی تاریخ آن اعتراض می شود مدعی کسی است که تاریخ را بر خلاف ظاهر نادرست می داند و باید آن را در دادگاه ثابت کند . در این دعوی شهادت به تنهایی نمی تواند کافی باشد و مدعی باید به استناد اقرار موصی یا اسناد دیگر غلط بودن تاریخ را اثبات نماید .
انواع وصیت نامه
وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی ، از بسیاری وجه ها بر وصیت نامه خود نوشته برتری دارد :
اول آنکه بی سوادان، کم سوادان و کسانی هم که توانایی نوشتن ندارند می توانند از آن استفاده کنند. دلیل دوم اینکه، با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی، نگرانی ناشی از فقدان وصیت از بین می رود و اراده موصی از گزند حوادث مصون می ماند. در مقام اجرای وصیت نیز موصی له نیاز به اثبات اصالت آن ندارد و در بسیاری از موارد رجوع به دادگاه ضرورت پیدا نمی کند، و کوتاهی در ارسال وصیت نامه به دادگاه از اعتبار آن نمی کاهد .
با وجود همه این مزایا تمایل موصی از پنهان نگاه داشتن وصیت و پرهیز از مشاجرات خانوادگی و همچنین صرفه جویی در وقت و هزینه ثبت سند، باعث می شود که رغبت عمومی بر وصیت نامه خود نوشت بیشتر باشد و جزء بعضی از اغنیاء یا خبرگان حقوقی بدان عنایت نورزند
وصیت نامه سری
وصیت نامه سری به وصیتی گفته می شود که:
در قانون امور حسبی تعریف نشده است ولی، از جمع مواد ۲۷۹ و ۲۸۰ می توان گفت : وصیت نامه سری ، وصیتی است که توسط موصی امضاء و لاک مهر می شود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذارده می شود، بنابرین وصیت نامه سری در واقع مخلوطی از وصیت نامه رسمی و خود نوشت است.
وصیت تملیکی
درباره اقسام وصیتنامه نیز خاطرنشان کرد: وصیت تملیکی و عهدی از اقسام وصیت نامه است. وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری به صورت رایگان می بخشد، با این نوع وصیت، شخص می تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند و به عنوان مثال، در مواردی اموال خود را برای استفاده در امور خیریه، تملیک کند. وی ادامه داد: در وصیت تملیکی، پس از فوت فرد، اموال به نام دیگری تملیک می‌شود؛ بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست. موصی می تواند از وصیت خود رجوع کند اگر فرد، موصی‌به (مال مورد وصیت) را قبض کرده باشد.
وصیت شفاهی
مطابق قانون مدنی اثبات وصیت در صورتی ممکن است که وصیت نامه بر پایه وعنوان ویژه قانون تنظیم شود پس از احکام قانون امور حسبی و به ویژه ماده ۲۹۱ آن به خوبی بر می آید که وصیت شفاهی اعتبار ندارد و با شهادت نمی توان آن را اثبات کرد، مگر این که اشخاص ذینفع به صحت وصیت اقرار کنند ولی، شورای نگهبان در نظر شماره ۲۶۳۹-۴/۸/۶۷ اعلام کرده است که ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی بر خلاف موازین شرعی است.
به اعتبار نظر شورای نگهبان وصیت شفاهی با شهادت شهود قابل اثبات است زیرا که نسخ مواد ۱۳۰۶و ۱۳۰۸ قانون مدنی در مقابل قانون امور حسبی قانون عام جدید است و با نسخ مواد آن قانون، قانون خاص قانون نسخ نمی شود و باید به عنوان استثناء در کنار عام حفظ شود.
