نسب در اصطلاح حقوقی
در اصطلاح حقوقی “نسب” : تولد هر انسانی که ناشی از پیوند زناشویی زن و مرد است. ایجاد “نسب قانونی” صرفا از طریق مشروع یعنی ازدواج و زوجیت صورت می گیرد.
نسبت رابطه خونی و حقوقی است که طفل را به والدین او منتسب می کند و این گونه نسب به معنای رابطه پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی است.
معنای لغوی “نسب” خویشاوندی و نژاد است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از رابطه خویشاوندی میان ۲ نفر که یکی از نسل دیگری باشد و یا هر دو از نسل شخص دیگری باشند مانند رابطه پدر و فرزند یا برادر و خواهر.
نسب ناشی از ازدواج قانونی و مشروع زن و مرد را”نسب مشروع” می گویند. و گاهی نسب ناشی از تلقیح مصنوعی و گاهی هم ناشی از رابطه شبهه ناک است.
برای اینکه رابطه نسب و خویشاوندی میان ۲ نفر ثابت شود باید رابطه زوجیت میان زن و مرد و نسب مادری و پدری به اثبات برسد.
به دلیل غیر انکار بودن دوران بارداری و زایمان، اثبات نسب مادری راحت تر از اثبات نسب پدری است و بر طبق قانون والدین باید ظرف ۱۵ روز پس متولد شدن طفل به یکی از حوزه های ثبت احوال مراجعه و برای طفل شناسنامه اخذ کنند.
اما اثبات نسب پدری با توجه به آزاد بودن ازدواج موقت با مشکلات و دشواری های بسیاری همراه است؛ اگرچه امروزه با توجه به پیشرفت های علمی و انجام آزمایشات مختلف، اثبات نسب به سادگی صورت پذیر است ولی به دلیل هزینه های زیاد و گاها عدم دسترسی به این آزمایشات، اثبات نسب پدری همچنان مشکل خواهد بود.
آمار قانونی اثبات نسب
قانونگذار یکی از راه های اثبات نسب را “امار قانونی” می داند. اماره قانونی عبارت است از اوضاع و احوالی که به حکم قانون، دلیل بر امری شناخته می شود. البته اماره قانونی نسبت به تولد طفل در زمان زوجیت و یا در زمان انحلال نکاح پس از زوجیت متفاوت است.
امار قانونی نسب پدری در زمان زوجیت
به موجب قانون مدنی طفل متولد شده در زمان زوجیت ملحق به شوهر است (امار فراش)؛ به شرط آن که از تاریخ ازدواج تا زمان تولد کمتر از 6 ماه و بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد. در این صورت، نسب پدری و نسب مادری قانونی خواهد بود.
آمار قانونی نسب پدری پس از انحلال نکاح (جدایی)
- تا زمانی که مادر ازدواج مجدد نکرده باشد:
به موجب قانون مدنی هر طفلی که بعد از جدایی متولد شود متعلق به شوهر است مشروط بر اینکه مادر هنوز ازدواج نکرد باشد و از تاریخ جدایی تا روز تولد طفل بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد. - امار قانونی نسب پدری بعد از انحلال نکاح هنگامی که مادر ازدواج مجدد کرد باشد:
اگر بین زن و شوهری جدایی حاصل شود و زن ازدواج مجدد کند و پس از ازدواج مجدد، طفل متولد شود، اگر از تاریخ جدایی اول 10 ماه نگذشته و نکاح دوم به 6 ماه رسیده باشد، طبق اماره قانونی طفل متعلق به شوهر دوم است؛ مگر آن که اماره قانون دیگری خلاف آن را ثابت کند. و چنانچه امارات قانونی به نحوی باشند که الحاق طفل را به هر دو شوهر ممکن سازد، با تشخیص پزشکی قانونی می توان الحاق طفل را به یکی از دو پدر امکانپذیر کرد.
مهمترین ادله اثبات نسب مادر
- سند ولادت
متداولترین دلیلی که برای اثبات نسب به دادگاه ارائه می شود شناسنامه است، و صرفا گواهی مأمور رسمی به این سند رسمیت می دهد و اگر ادعا شود که ولادت طفل، به طور حقیقی به مأمور ثبت احوال اعلام نشده یا او اعلام اشخاص را تحریف کرده است، برای اثبات می توانند ادعای جعل کند و بار اثبات ادعا بر عهده مدعی جعل خواهد بود.
- شهادت
بر طبق قانون، تمام ارکان نسب را شهادت می تواند اثبات کند و احراز صحت شهادت بر عهده دادگاه می باشد و دادرس اجباری به تأیید مفاد گواهی ندارد. (ماده 424 قانون آیین دادرسی مدنی)
- امارات
در این خصوص می توان به دو اماره اشاره کرد:
-نظر کارشناس در مورد تجزیه خون
-زندگی مدعی نسب با خانواده ای که خود را منسوب بدان می داند و ارائه او به عنوان فرزند خانواده، هر چند که تصریح بدان نشود.
- اقرار
حکم خاصی که قانونگذار برای اثبات نسب با اقرار داده است در ماده 1273 قانون مدنی آمده است:
“اقرار به نسب در صورتی صحیح است که اولا تحقق نسب بر حسب عادت و قانون ممکن باشد، ثانیا کسی که به نسب او اقرار شده است، تصدیق کند، مگر در مورد صغیری که اقرار به فرزندی او شده به شرط آن که منازعی در بین نباشد. “
